Din Ayrı Gelenek Ayrı Şeylerdir

Günümüzde bazı kimseler, gelenekten gelen bazı uygulamaları dinî bir kural/ emir zannederek körü körüne bu geleneği savunmaya devam etmekte ve üzerinde değişiklikler yapılmasına karşı çıkmaktadır. Oysa gelenek ayrı, dinin kuralları ayrıdır. Dine uygun gelenekler olabileceği gibi İslâm’a aykırı gelenekler de olabilir. Bu bakımdan “yanlış geleneği” kutsamak, tabulaştırmak, değiştirilmesine karşı çıkmak, kendisini uyaranları yaftalamak, halkı gerçekleri söyleyenlere karşı kışkırtmak ve bu gibi samimi kimselere iftiralar atmak son derece yanlıştır. Böyle yapanlar şeref yoksunu ve namus fukarası tiplerdir.

Diğer taraftan İslâm’a uygun bazı gelenekleri bidat zannedip toptan kaldırılmasını önermek de isabetli değildir. Ne demek istediğimizi (her zaman ki gibi) misallerle açıklayalım ki yanlış anlaşılmalara mahal vermeyelim.  

Örneğin “Kadir Gecesi” haricindeki kandil gecelerinin de kutlanması iyi bir gelenek olup bunlar başka kültürlerden müslüman kültürüne geçen güzel âdetlerdendir. Bu kutlamalar dinin özüne ilişkin değildir. Bu bakımdan bunların din zannedilip kaldırılmasını teklif etmek de doğru değildir. Zira bunlar müspet örf, âdet ve gelenekler cümlesindendir.

Diğer taraftan kandil kutlamalarında yapılan bazı yanlış uygulamaları eleştirip düzeltilmesini savunmak ayrı, bunları bidat zannedip toptan kaldırılması teklif etmek ayrı şeylerdir. Bu gecelerde yapılan yanlışların düzeltilmesini istemek veya bu gecelerle ilgili Hz. Peygamber’in sözü gibi aktarılan uydurma hadisler hakkında müslümanlara doğru bilgiler verilmesini talep etmek elbette olması gerekendir. Ancak bu kutlamalar doğrudan dinin özüne ilişkin olmadığı için bunları bidat olarak değerlendirmek ve toptan kaldırılmasını teklif etmek de isabetli değildir. Dolayısıyla din ile geleneğin birbirine karıştırılmaması gerekir.

Aynı şekilde Süleyman Çelebi’nin yazdığı Mevlid’i okumak güzel bir gelenektir. Bu âdet, dinin özüne ilişkin değildir. Zira bu Mevlid okuma geleneği sonradan ortaya çıkmıştır. Ancak Mevlid okuma vesileyle bir araya gelen müslümanların yapılan dinî sohbetleri dinlemeleri, toplu dua etmeleri, Hz. Peygamber’i anmaları bu arada birbirlerinin halini hatırını sormaları ve sosyalleşmeleri güzel şeylerdendir. Bu bakımdan doğrudan dinin özüne ilişkin olmayan Mevlid okumayı bidat olarak değerlendirmek uygun değildir. Kaldı ki din ayrı gelenek ayrıdır.

Bununla beraber Mevlid okutulduğunda “olağanüstü sevaplar kazanılacağı beklentisine girmenin veya ölen kişinin günahlarının tamamının affedileceği zannetmenin büyük bir hata/ gaflet/ inanç/ algı olduğunu söylemek” elbette gereklidir. Aynı şekilde Mevlid okutanların yanlış beklentiler içine girmesine neden olan bu tür söylemler ile “Hz. Peygamber’in aşırı şekilde yüceltilerek örnek alınamaz konuma yükseltilmesine neden olan Mevlid’in içindeki bazı bölümlerin “gerçekler” değil sadece adı geçen şairin “duygusal ifadeleri” olduğunu söylemek” ve bunlar hakkında müslümanlara sağlıklı ve güvenilir bilgiler verilmesini istemek elbette olması gerekendir.

Sonuç olarak, gelenek ayrı, dinin kuralları ayrıdır ve ikisi birbirine karıştırılmamalıdır. Geleneğin yanlışlarını eleştirip düzeltilmesini savunmak ayrı, geleneği bidat olarak görüp toptan reddetmek ve kaldırılmasını önermek ise ayrı şeylerdir. Bu konuda ifrat ve tefrite düşmemek gerekir. Dolayısıyla güzel gelenekler yaşatılmalı, zararlı gelenekler ise müslümanlara anlatılarak tashih edilmeli, işin doğrusu öğretilmeli, aşırılıklardan ve popülist söylemlerden kaçınılmalıdır.  (04.05.2018)

Dr. Öğretim Üyesi Ahmet Emin SEYHAN                     

Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi